ANONİM ŞİRKETLERDE PAY SAHİPLERİNE TANINAN ÖZEL DENETİM İSTEME, BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
Türk Ticaret Kanunu 437. Maddesinde “Finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az onbeş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulur. Bunlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulur. Her pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilançonun bir suretini isteyebilir.” Denilmektedir.
Buna göre belirtilen belge ve bilgiler genel kurul toplantısından 15 gün önce şirket merkez ve şubelerinde hazır bulundurulmalıdır. Ayrıca Finansal tablolar ve konsolide tablolar şirketin merkezinde ve şubelerinde 1 yıl süre ile pay sahiplerinin gözetimine açık halde tutulmalıdır.
Ayrıca maddenin devamında “Pay sahibi genel kurulda, yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümü, 200 üncü madde çerçevesinde şirketin bağlı şirketlerini de kapsar. Verilecek bilgiler, hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır. Pay sahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir pay sahibinin istemde bulunması üzerine, aynı bilgi, gündemle ilgili olmasa da aynı kapsam ve ayrıntıda verilir. Bu hâlde yönetim kurulu bu maddenin üçüncü fıkrasına dayanamaz.” Denilmektedir.
Denetçinin bağımsız olması bilgi verme yükümlülüğünü değiştirmez. Denetçinin bu bilgi verme yükümlülüğü görevden doğar. Bu sebeple TTK’da denetçinin genel kurulda hazır bulunması şart koşulmuştur.
Yine maddenin devamında “Bilgi verilmesi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir.” Denilmiştir. Ancak genel kurul gündem maddeleri dışında bir konuda diğer pay sahiplerine bilgi verilmiş ise yönetim kurulu bu maddeye dayanarak bilgi vermekten kaçınamaz.
- fıkrasında ise “Şirketin ticari defterleriyle yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi için, genel kurulun açık izni veya yönetim kurulunun bu hususta kararı gerekir. İzin alındığı takdirde inceleme bir uzman aracılığıyla da yapılabilir.” Denilmektedir. Ayrıca aynı maddenin 6. Fıkrasına göre Bilgi alma ve inceleme hakkı, esas sözleşmeyle ve şirket organlarından birinin kararıyla kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz.
Bilgi alma ve inceleme hakkının reddedilebileceği haller;
Yukarıda belirtildiği gibi 3. Fıkrada “Bilgi verilmesi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir.” Denilmektedir. Bu madde de belirtilen şirket sırrı ve korunması gereken menfaat kavramları tanımlanmamış açık bırakılmıştır. Durumun ve hakimin takdirinde olacaktır.
Bilgi alma ve inceleme talebi reddedilen pay sahibi 10 gün içerisinde şirketin merkezinin bulunduğu yer Asliye ticaret mahkemesine başvurabilecektir. Pay sahibi Sadece reddedilen durumlarda değil, aynı zamanda talebi cevapsız bırakılan veya cevabın ertelenmesi durumlarında da başvurabilecektir. Mahkeme basit yargılama usulüne göre karar verecektir. Mahkeme kararı bilgi verilmesi talimatını ve şeklini içerebilir. Mahkeme kararı kesindir.
Özel denetim isteme talebi;
Pay sahibi özel denetim isteme talebini genel kurulun onayına sunar. Genel kurul bu talebe karşı kabul veya ret kararı verebilir. Her pay sahibi TTK’nın 438. Maddesine göre özel denetim isteme talebini genel kurul gündeminde olmasa dahi ileri sürebilecektir. Yalnızca bu talebi ileri sürebilmesi için bazı maddi şartlara tabi tutulmuştur. Buna göre pay sahibi özel denetim isteme talebini ileri sürmeden bilgi alma ve inceleme hakkını kullanmış olmalıdır. Ayrıca pay sahibinin özel denetim talebi ile kullanacağı oy arasında bağlantı ve oyunu kullanması için denetimin gerekli olmasıdır.
Anonim şirket genel kurulu pay sahibinin bu talebini oylamak zorundadır. Yapılacak oylama sonucunda genel kurulun talebi onaylaması durumunda yönetim kurulu ya da ortaklardan herhangi birisi 30 gün içerisinde şirket merkezinin bulunduğu yer Asliye ticaret mahkemesinden denetçi atanmasını isteyebilir.
Anonim şirket genel kurulunun pay sahibinin bu talebini reddetmesi veya oylamaya sunmaması durumunda sermayenin en az onda birini halka açık şirketlerde yirmide birini oluşturan veya paylarının itibari değeri en az bir milyon türk lirası olan pay sahipleri üç ay içerisinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine başvurarak denetçi atanmasını isteyebilirler.
Hakim kurucuların veya şirket organlarının şirketi önemli derecede zarara uğrattıklarının denetim talep eden pay sahipleri tarafından ikna edici bir şekilde ortaya konulmasını denetçi atanması için şart koşmuştur. Yine mahkemenin bu konuda vereceği karar kesindir.
Denetim istenebilecek konular genel kurulun pay sahibinin talebini kabul etmesi veya reddetmesi durumunda değişiklik gösterecektir. Genel kurulun pay sahibinin denetim talebini kabul etmesi durumunda “Bilançonun gerçekliği, şirketin kuruluşuna idari işlere ilişkin usulsüzlükleri veya kanun ya da şirket sözleşmesine aykırılıkların” denetlenmesi mümkündür.
Ancak genel kurulun, pay sahibinin denetim talebini reddetmesi durumunda denetlenebilecek konular daralmakta ve “kurucuların ve şirket organlarının şirketi zarara uğrattıklarına ilişkin bilançonun ve gerçekliğinin araştırılması” noktasında olacaktır. Ayrıca sadece bilançonun gerçeği yansıtmadığı iddiası denetim kararı için yeterli değildir.
