ESER SÖZLEŞMELERİNDE İŞ BEDELİ

Eser sözleşmeleri her iki taraf borç yükleyen sözleşmelerdir. İşsahibinin temel borcu ise bedel ödemektir. Bu bedel Sözleşmede kesin olarak belirlenebileceği gibi yaklaşık olarak veya götürü bedel olarak belirlenebilir.

İşin bedeli çoğu zaman sözleşmede kararlaştırılmaktadır. Ancak bedelin kararlaştırılmamış olması sözleşmeyi bedelsiz hale getirmeyeceği gibi geçersiz olmasını da gerektirmez. Bedel açık olarak kararlaştırılmamış ise sözleşmedeki esaslara göre bu bedel hesaplanmalıdır. TBK’nu 481. Maddesinde “Eserin bedeli önceden belirlenmemiş veya yaklaşık olarak belirlenmişse bedel, yapıldığı yer ve zamanda eserin değerine ve yüklenicinin giderine bakılarak belirlenir.” Denilmektedir. Yargıtay içtihat ve uygulamalarında da eser sözleşmesi ilişkisi sabit olup, sözleşmede bedelin belirli olmaması ve tarafların anlaşamaması halinde eserin yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçlerine göre hesaplanacağı kabul edilmektedir. Bu hesaba yüklenicinin tüm masraf ve giderleri dahil edilmekle birlikte KDV’nin rayiç bedele ayrıca eklenmesi mümkün değildir. (Yargıtay 15. Hukuk Dairesi 2015/1015 E. 2015/2797 K. Sayılı kararı)

Sözleşmeye konu edimin niteliği ve hacmi itibariyle aynı yıl teslim edilmesi mümkün olmayabilir. Veya taraflar birden fazla yıl süreyle yapılacağını kararlaştırabilir. Böyle durumlarda her yıl gerçekleştirilen imalat bedelinin yapıldığı yıl piyasa rayiçlerine göre hesaplanarak toplanması gerekmektedir.

Aynı zamanda taraflar sözleşmede iş bedelini yaklaşık olarak belirlemiş olabilir. Veya şu bedelden az olmamak ve şu bedelden fazla olmamak üzere şeklinde belirleyebilirler. Yine bu durumda da bedel TBK’nu 481. Maddesi uyarınca işi yapıldığı yer zaman ve yüklenicinin giderlerine göre hesaplanacaktır.

Ayrıca TBK’nu 482. Maddesinde işsahibine yaklaşık bedelin kusuru olmaksızın aşırı olarak aşılması halinde sözleşmeden dönme hakkı tanınmıştır.

Bununla beraber taraflar sözleşmede kesin olarak tayin edilmiş bir ücret kararlaştırabilirler. Buna “götürü bedel” denir. Götürü bedel kararlaştırılan sözleşmelerde yüklenici işi kararlaştırılan bedel ile yapmak zorundadır. Bu iş öngörülenden fazla emek ve masraf gerektirmiş olsa bile yüklenici bedelin artırılmasını isteyemez. Aynı şekilde eser öngörülenden daha az emek ve masraf gerektirmiş ise de işsahibi bedelin tamamını ödemek zorundadır. Bu sebeple taraflar ücreti belirlerken meydana gelecek artışları ve değişimleri öngörüp hesabını buna göre yapmalıdır.
Götürü bedel olarak anlaşılan sözleşmelerde TBK’nu 480. Maddesinde bazı koşulların gerçekleşmesi halinde yükleniciye uyarlama talep etme ve sözleşmeden dönme hakkı tanınmışsa da işsahibine böyle bir hak tanınmamıştır. Ancak yine taraflar genel hüküm olan TBK 138. Madde uyarınca koşulları bulunması halinde sözleşmenin uyarlanmasını talep edebilecektir.

Götürü bedel açıklandığı üzere toplam götürü bedel veya sabit birim fiyatlı götürü bedel olarak düzenlenebilir. Aynı zamanda işin bir kısmının toplam götürü bedel, bir kısmının ise sabit birim fiyat olarak düzenlenmesinde sakınca yoktur.

Anahtar teslimi sözleşme ile anlatılmak istenen sözleşmede yapımı üstlenilen işin başlangıcından sonuna kadar kararlaştırılan toplam götürü ve kesin bedelle yapılmasıdır.

Toplam götürü bedelli sözleşmelerde yüklenici işi teslim etmesi ile bedelin tamamına hak kazanır. Yapılan işin eksik ve kusurlu olması halinde hak ettiği işin bedeli fiziki oran üzerinden hesaplanır. Toplam götürü bedelli sözleşmelerde yüklenici işsahibi yararına olmak koşuluyla sözleşme dışı işler yapmış olabilir. Yüklenici bu bedeli vekaletsiz iş görme hükümleri uyarınca yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçlerine göre isteyebilir.

Birim fiyatlı götürü bedelli sözleşmelerde yapılacak her iş için birim fiyat belirlenmek ve belirlenen fiyatın yapılan iş adedince toplanmak suretiyle tespiti mümkündür. Bir seneden fazla sürecek sözleşmelerde her yıl uygulama fiyatlarının uygulanacağı kararlaştırılabilir.

Bedel Türk parası ve yabancı para cinsinden belirlenebilir. TBK 99. Madde de “Ülke parası dışında başka bir para birimiyle ödeme yapılması kararlaştırılmışsa, sözleşmede aynen ödeme veya bu anlama gelen bir ifade bulunmadıkça borç, ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parasıyla da ödenebilir.” Denilerek sözleşmede aynen ödeme ve bu anlama gelen bir ifade bulunmadıkça ülke parasıyla ödeme seçimlik hakkı tanınmıştır. Aynı şekilde alacaklının da seçimlik hakkı mevcuttur. Maddenin devamında “Ülke parası dışında başka bir para birimiyle belirlenmiş ve sözleşmede aynen ödeme ya da bu anlama gelen bir ifade de bulunmadıkça, borcun ödeme gününde ödenmemesi üzerine alacaklı, bu alacağının aynen veya vade ya da fiilî ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parası ile ödenmesini isteyebilir.”

Sözleşme konusu bedelin altın olarak belirlenmesi mümkündür. Ancak 1940/45 E. 1941/1 K. Sayılı içtihadı birleştirme kararında altın iddialarında altın miktarının değil, iddia anındaki değer ve kıymetin nazara alınması gerektiği, zira altın paranın herhangi kıymetli bir mal mesabesinde olduğu, temyiz kabiliyeti bakımından kıymetin nazarı itibara alınması ve şahitle ispatın mümkün olup olmadığı belirlenirken ispatlanmak istenen hususun meydana geldiği tarihteki değerine bakılması gerektiği belirlenmiştir.

Aynı zamanda sözleşmede bedel arsa payını devretmek veya taşınmaz tapusu olarak kararlaştırılabilir. Bu sözleşmeler tapu devrini içerdiğinde eser ve satış vaadini içerdiğinden karma sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerin TBK 237/2 noterlik kanunu 60 ve tapu kanunun 26. Maddesi uyarınca noterlikçe düzenlenmesi geçerlilik şartıdır. Bununla beraber sözleşmenin geçersiz hükümlerine rağmen sözleşmenin kurulduğu anlaşılabiliyorsa tarafların hak ve yükümlülükleri sözleşmeye göre belirlenmelidir. Sözleşmenin yorumunda tarafların iradelerine önem verilmeli ve mümkün olduğunca sözleşme ayakta tutulmalıdır. Bu sebeple şekil koşulu gerektirmeyen hükümleri geçerli hükümler olup, geçersizlik yalnızca şekil şartı gerektiren hükümler açısından geçersizlik sonucu doğurmalıdır. Taşınmaz devri ihtiva eden bir sözleşmede devre ilişkin hüküm her ne kadar şekil şartı açısından geçersiz ise de yapılacak işin bedeli geçerli ve bağlayıcıdır.